پیوند «توسعه» و «‌امنیت»
با تأکید بر دیدگاههای مکاتب امنیت‌پژوهی

Relation Between Development & Security
Emphasizing on Security Studies

   كسانی كه به «رفاه» می‌اندیشند، امنیت را عامل اصلی آسایش شمرده‌اند و آنان كه بر توسعۀ سیاسی یا اقتصادی تكیه كرده­‌اند، امنیت را «عامل» و نیز «حاصل» آن تلقی كرده ‌اند. با دگرگونی در اندیشه‌های آدميِ سدۀ بیست و یکمی، و به موازات رشد نظریات توسعه به سوی نظریات انسان‌محوری و با هودۀ توسعه و رشد انسانی؛ شاهد رشد، کمال و تعالی مطالعات امنیتی به سمت فردمحوری و نیز انسان‌­محوری در مرجع و خاستگاه امنیت هستیم. این دو دسته از دیدگاه‌­های جدا از هم، هر روز به هم نزدیکتر شده و به موازات هم مکمل یکدیگر خواهند شد.

   در این نوشتار؛ پس از بررسی دیدگاه­ها و نظریات چندگانۀ مطالعات امنیتی، پیوندهای دوسویۀ امنیت و توسعه را به بحث خواهیم نشست. از آنجا که نظریات جدیدتر امنیت‌­پژوهی که به جای پای فشردن و برجسته نمودن نهاد دولت و یا رژیم، همچون خاستگاه امنیت، به فردمحوری و انسان­‌محوری، چونان خاستگاه امنیت روی آورده‌اند و در روبرو ؛ نظریات واپسین‌تر توسعه نیز دیگر نه تنها به رشد اقتصادی و یا دیگر ابعاد رسمی رشد و توسعه، که به توسعۀ انسانی و فراهم‌­آوری رشد و شکوفایيِ رفاه و کمال آدمی می‌­اندیشند. به همین روی این دو مقوله روز به روز به هم نزدیک‌تر و همخوان‌­تر می­‌شوند.

    نیز آنکه؛ آن­ دسته از نظریات امنیت ­پژوهی که تاکید را بر امنیت رژیم/ دولت محوری، چونان خاستگاه امنیت می­ گذارند، امنیت را برتر و پیشگام بر توسعه قلمداد می‌­نمایند و در روبرو، نظریات و دیدگاههایی که خاستگاه امنیت را انسان می‌دانند، باورمند به همسانی و همطرازی توسعه و امنیت هستند.

   پرداختن و ویژه­‌نگری به مسألۀ کرامت آدمی و امنیت انسانی (چه در بستر پژوهش­‌های نظری و چه در بستر اجرا و سیاستگذاری­‌های توسعه و امنیت) و دستاورد آن یعنی امنیت پایدار و البته توسعۀ پایدار در پژوهش‌های آتی می‌تواند کشورمان را از جدا اُفتادگی و پندارِ تنها سرنشینان زیست‌­کره بودن برهــاند.

پاراگرافی از پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد من (پیشگفتار بخش دوم از فصل تعریف مفاهیم)

     رویکردهای مختلف توسعه برای بیرون آمدن از دام عقب‌ماندگی عرضه شده است. هر کدام از رویکردها، الگوهای متفاوتی را دربر می‌گیرند. الگوها براساس نظریه‌های رایج تنظیم شده اند. در رویکرد نوسازی که الگوهای آن نسبتاً قدیمی‌تر است، تأکید بر نوسازی اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، روانی و فرهنگی شده است. ارائه دهندگان هرکدام از این الگوها بر این باورند که تنها راه توسعۀ کشورهای عقب‌مانده استفاده از رویکرد نوسازی است.

     نخستین رویکرد رایجِ توسعه جوامع عقب‌مانده، رویکرد «نوسازی» بوده است. نظریات مختلف «نوسازی» دید ناقصی از چگونگی فرایند توسعه در جهان سوم ارائه داده، و انتقادات فراوانی بر آنها شده؛ به همین روی؛ از اواسط دهۀ ۱۹۶۰میلادی، رویکرد نوسازی و الگوهای تشکیل دهنده آن، هم به لحاظ نظری و هم به لحاظ عملی، به زیر سؤال کشیده شد و رویکرد «وابستگی» توسط اقتصاددانان امریکای لاتین در قالب مکتب اِکلا، همچون بدیلی برای رویکرد نوسازی پا به عرصۀ وجود نهاد و خود را تنها ناجی کشورهای توسعه‌نیافته در نظر می‌گرفت. اینکه، برای تحلیل ساخت و فرایند تحول کشورهای جهان سوم لازم است آنها را در مقایسه با کشورهای سرمایه‌داری پیشرفته ارزیابی کرد. در این رویکرد، با الگوهای «توسعۀ متوازن»، «توسعه در قالب تعاونی»، «توسعۀ وابسته» و «توسعه جدید» برخورد می‌کنیم که هر کدام راهی جدید در پیش پای کشورهای توسعه نیافته نهاده‌اند.

     محدودیت‌های این دو دسته از نظریات موجب شد تا تحقیقات دیگری برای عرضۀ دیدگاه جدیدی صورت گیرد تا ساخت و سیر تحولات جوامع جهان سوم، با تکیه بر ساخت داخلی و ارتباط آنها با نظام جهانی، در دو سطح خرد و کلان تحلیل شود. تحقیقات «مکتب نظام جهانی» با دید جامع‌تری نسبت به دو دیدگاه قبلی، کشورهای جهان سوم را در چارچوب «صورتبندی اجتماعی» بررسی می‌کند.

از آنجا که رویکردها الگوهای توسعۀ پیشنهادی مذکور با مشکل روش شناختی و همچنین اجرایی رو به رو شد، از دهه ۱۹۸۰ میلادی، رویکرد «توسعۀ همه جانبه» با الگوهای «توسعه پایدار»، «توسعه یکپارچه» و «توسعۀ انسانی» مطرح شدند که با توجه به پشتیبانی سازمانهای بین‌المللی به نظر می‌آید تا چندین سال آینده همچنان الگوهای غالب و راهکارهای عملی برای توسعۀ کشورهای در حال توسعه باقی بمانند.

.